Kawlram Chungah Palek Zung le Lah-wa-kah Zung Nih Zikhnawh Eihmurnak An Tuah Bik

Salai Van Bawi Mang; 

Photo: (csrandthelaw) 

2016 in NLD nih a biakam bantuk tein cozah a tlaih le cangka in zikhnawh ei hmuarnak zorternak caah mipi ca riantuantu (cozah riantuan ) hna caah zulh phung le phunglam zong a ser hnu in Anti-corruption upadi zong a hun sersiam than.  Asinain, cu timhnak cu thanchonak ngeih lo in amah kel in a um ko ti hmuh khawh a si. Phundang cun; zihhnawh ei hmurnak cu a zor lei a panh kho rih lo tiin International Transparency (IT) nih March thla chung report an chuah mi ah hmuh khawh a si. Kawlram ramkomp chung ah IT nih inn chungkhar 1,224 cu hmaithlak mi pathum ngeih in hmaitonh biaruahnak an ngeih hna.  

Pakhatnak biahalnak cu;(a) “2016 kum chung ah Palek, Lah-wa-kah, Biaceihzung, sizung, mei zung le sianginn pawl he pehtlaihnak/ tonnak na ngei maw? Na ngeih bal ahcun zikhnawhnak or kutpek na pe bal maw?,” ti hi a si. Hi biahalnak a let mi ahhin

-      Palek zung ( 49%)

-      La-wah-kah ( 41%)
-      Biaceihzung ( 39%)
-      Sizung (21%)
-      Mei zung ( 20%) le  Sianginn ( 16%) tiin an pek pek hna. Hihi zoh tikah tih a nung bik mi cu,Dikfel tein le tanhhlei ngei lo dingin rian a tuan ding mi biaceih zung bak nih eihmuarnak an tuah cu mipi caah tih a nung bik a si.
 Photo: Forbes

A cunglei zatuak vialte hna zapi in hun tuak than ah cun 32% nih zihhnawh eihmuarnak hi pek le cohlan lengmang a si rih hi hmuh khawh a si.

(b) A pahnihnak biahalnak; “Kutput pek lo in asiloah zikhnawh lo in um awk na tha lai maw?” timi asi. Pek lo in um awk ka tha ko a timi hi 10% lawng an si. Cucaah, fiangte in hmuh khawh a simi cu mipi nih thim awk ngeih lo in zikhnawh cu pek peng an si hi a si.


(c) A pathumnak biahalnak; Hi eihmurnak kong ah hin a cozah sinah report tuah ah cun a zor deuh lai tin a ruat maw?” ti a si. Asinain, a tlamtling ko lai atimi hi 9% lawng an si.


Kum caan saupi uknak chia ah hrem le thihphah a tong mipi nih ruahchannak par kung bangin an i ruah mi NLD cozah nih hi kong ah theih lo in le hmurka cip in daite a um awk a tha ti lo ti hi a cunglei kan langhter cia mi hna ah hmuh khawh a si. Cu lawng si loin thanchonnak tuah ding mi thil hna zong ah a donhkhenhtu hling le rul bang an si. Photo: Forbe

Thanchonnak zong a donh i zauk phung tanchuahnak caah a kal lio ah transparency um lo in hitin zik hnawh ei hmuarnak a kai mi nih zauk phung a thazaang zong ader tawn mi asi.Cucaah, caan karlak hi zikhnawh eihmurnak a zor khawhnak ding caah tiin dikfel le ralthat tein tuah a herh ti cu chim herh lo in hmuh khawh a si. Cu tin remh khawhnak ding caah cun,
1.      Herh tuk loin a tlai huamsam mi thil tuahning cang (procedure)hna hrawh ding
2.      Upadi phung lam ning tein dantatnak tuah ding
3.      Ramchung um Company hna nih zikhnawh eihmur lo timi phung kha dikfel tein zulh ding. Cu bantuk phung a zul mi lawng kha ram leng company hna nih riantuanti ding ti hna hi an si,” an si tiah  Singapore office of Control Risks ah Director a tuan lio mi John Bray  nih a chim.

Chirchan ; Myanmar Facing Up to Bureaucratic Bribery (https://www.forbes.com/sites/riskmap/2017/08/21/myanmar-facing-up-to-bureaucratic-bribery/#38461b959035 )

Read More

Mipi Nih Theih Le Ruah A Herhmi

Salai Van Bawi Mang 

Zaukphung ah cozah cu mipi nih ser a si. Cun, mipi nih thim mi hna cu ram hruaitu an si. Cu zaukphung dik a si khawh nakhnga caah zalonnak, mipi lungtlin in thimnak, nuhrin covo i upatnak tbk. tete kha an um a herh. Asinain, Kawlram ah cun a cung phaw men in zaukphung tiah kan chim sawhsawh. A chungthil ah, zauk phunglam um hlei lo in kawh lo mi mileng an um mi tampi hmuh khawh a si. Tch; hluttaw ah ralkap 25% an i telmi le cozah zung lei i hruai kalning ah a biapi bik a simi Pyithezi Zung zong anmah ralkap lei nih an tlaih mi hi a si.

Cu zung kip ah duh paoh in hmuh khawh lomi thazaang (nawl ngeihnak) in i thlak le chimrelnak an ngeih. Nain, tuni ah ruahawk a herh tiah chim ka duh mi cu; sang le khua hruaitu upa (Oh-choh-zi-hmu) lei nih mipi he i chawnh biaknak ah fawite in i hngalh khawhnak ca i an tlaihmi rian, an min hna cu Pyithezi logo telhmi “Tangbenh” an ser. Cu an sermi cu hmundang ah hmuh khawh an si pah cang. (Chin ramkulh ah an tuah cang maw dik?). Asinain, mipi nih hnatlak in le lungduh lungtlin in thim mi hna kha Pyithezi zung i an hmelchunh a simi logo khi anmah sang/khua hruaitu hna nih an i benhnak ding sullam a um lo.

Biahalnak pakhat a um khomi cu, hihi an i benh ruang ah zeidah a chuahpi hlei hnga, ti hi a si. A chuahpi khomi tampi a um. Tch; Bu pakhat nih amah bu langhchannak caah a ngeihmi Logo cu amah bu riantuannak kip ah a telhmi a si. Cu Logo a le aa benhmi nih cun Bu chung chungtel a sinak kha a langhter. Fiang deuh in chim ah cun, zeitik hmnh ah CNP nih NLD an Logo khi an tangbenh ah an hmang bal lo. Cucaah, Hitin Pyithezi Logo hna sang/khua hruaitu upa hna nih Phyithezi tangbenh an i benh ahcun mipi ai-awh ti lo in Pyithezi vuanthan kan si an ti in a chuak hnga. Hi kong he pehtlaih in 2008 phunghrampi Dal (5)nak pohmah (289) ah, “ Sang/khua hruaitu upa hna cu sang/khua um mipi nih lungtlin hnatlaknak thim mi an si,” tiah fiangte in a chim ko. 

An nih cu, a cozah lei in thim mi an si lo i sang/khua mipi nih amah hi cu kan sang/khua hruaitu upa caah aa tlak lai tiah thim mi an si i Phyithezi zung vuanthan/riantuantu an si lo ti kha fiangte in kan hmuh. Cucaah, sang/khua hruaitu upa hna an min le rian cung ah “Pyithezi zung’ hmelchunhnak logo cu an i cuanter awk hrim a si lo. Mah le sang/khua ai-awhtu minung an sinak kha fek tein an dirpi a herh i a hman mi zaukphung ah felfai tein an dirpi a herh i mipi zong nih kan thim cang hna, kan rian a dih cang ti lo in a kaakip in i zohfel kan herh. Cun, hruaitu lei upa zong nih mipi ai-awhtu kan si ti kha an i philh lo a herh mi a si. 

http://www.thechinlandpost.com/hmuhning/capar/2180-mipi-nih-theih-le-ruah-a-herhmi

Read More

Vawleipi Khuacaan Thlen Ning Kong Ah Theih Herhmi (I)

Salai Van Bawi Mang| 2017 July| Khuacaan thlennak (Climate Change) nih hin nifatin minung pawngkam kan nun ah biaktak tein a chiatnak lei tampi a chuahpi tawn. Cu ruangah a thancho thluahmah mi kan chan ah hin mah khuacan thlennak nih a chuahpi mi hi kan dohdal khawh ve nakhnga ding caah cun a hmun mi thanchonnak hi kan ngeih a herh.

 Cucu, atang lei kan ton ciami harnak le kilvennak he a pehtlai mi theih awk tete hun zohti hna usih. 

KhuacaanThlennak cu zeidah a si?

Kan pawmgkam ah a um mi thli chung hna ah hin gas phun tampi an um. Cu chung ah cun vawlei caah a biapi a simi cu Greenhouse gas tiah an auh. Cucu fawinak in kan fianh sicun; nilinh lak ah puan i aih in na ih sicun puan i thuanh lo in na ummi nakin a let in a lin deuh hnga. A ruang cu puan nih nika in a rami lumnak kha a dawp caah a linh deuhnak cu a si. Cu bantuk thiamthiam in Greenhouse gas nih lumnak kha nika in an lak i vawlei he naihniam tein an um caah vawlei pi kha a lumter ternak a si i mah hi um hla sehlaw vawlei pi cu minung caah a kik tuk ding le um khawh lo nak hmun ah a si hnga. Cu Greenhouse gas nih cun nika in a lum mi a dawp i vawlei cu lumnak a pek. Cucun, Pathian ser ning in amah kel in an um kal peng. Asinain, 20 kumzabu a lai hrawng in minung hna thilser ruang in vawlei mpi amah riantuan ningkel in a tuan ko mi kha atu cu gas tam tuk a chuah tikah vawlei pi cu nikhat hnu nikhat a linhnak hi a hun chuah ti khawh a si. 

Zei Bantuk Thil Hna Nih A bik In A Chuahter? 

A ruang tampi a um ko lai. Sihmanhselaw, a bualtlak in kan zoh sicun; Datsi, coal, diesel le a dang zinan hna mei khangh in a chuakmi khu hna, motor, motor-cycle le sehzung pawl nih an chuah mi a thurnawm mi khu tbk. tete hi an si. Cun, thingkung hna tamtuk hau hi a si. A ruang cu thingkung nih kum saupi tiang carbon dioxide a rak dawp ciami, (khon ciami) vialte kha thingkung a thih hnu asiloah mei khangh hnu cun thli chung ah a lut than. 

Khuacaan Thlennak Nih A Chuahter Mi Hna;

Khuacaan thlennak  hi a tam deuh cu minung hna tuahsernak in a chuakmi a si ti khawh cu a si. Cun, nikhua caan hna hi a ram in siseh, ramkulh in siseh, a khua in an i dang dih hna. Hmunhma an i khat lo hna bang in minung nih kan tuahser mi hna zong cu an i khat lo.  Asinain, cu nih a chuahter mi cu dengteo in siseh, tlaideuh in chiatnak lei a chuahter tawn. Kum khat, kum hnih ah a chuahter lo hmanh ah kum saupi a rauh hnu ah a chuak than tawn. Cucaah, khuacaan tuaktannak lei zong ah harnak a chuahter i pawngkam ah kokek rawhralnak ti bantuk zong a chuahter lengmang tawn. 

Kawlram hnu lei tuanbia zoh sicun kokek rawlralnak hi kan rak tong bal tuk lo. Asinain, atu ah cun tihnung ngaimi ni khuacaan nih a kan phak hi a tam cang. A ruang hna cu sau a hmun lo ding thanchonak a si mi hna kan chim a si ah cun tlang le thingkung hna hau dih, ti a lian khawhnak hmun ah inn sak le pawngkam zohkhennak lei hna a um lo tikah Kawlram mipi humhimnak le runvennak um lo in harnak kan tong. Cu harnak kan ton hnu in le khuacaan thlennak he pehtlai in Kawlram ah a biapi bik in zuamcawhnak kan ngeih mi hna cu dinti lianh, ti hman awk um lo in ti harnak, khua linnak le nikhua amah ningkel si loin um ti hna hi a fawi bik in kan hmuh khawh mi hna cu an si. Cu hna cu fiang deuh in hun zoh rih hna usih.  

Tiliannak

Kawlram ah ruah tamtuk in ruah a sur i rili ti hna an lian caah tlangcung i ti thlum hna sinah a al mi ti kha aa cawh. Cutin aa cawh caah facang, pe ti bantuk cinthlak hna le zuatmi nga hna nan unnak a hrawh dih. Tch. ah 2008 ah Nargis thlihran kan zoh sicun; minung 85,000 tiang an nunnak a liam i, inn ting 7 tiang a rawk. Cun, saram hna tampi an thi. Nargis ruangah a rawkmi lei hna cu caan saupi tiang an rawk. Cu lawng si loin Nargis hlan ah a chuakmi facang chuakmi le a tu a chuakmi a lo ti lo. A hlan i a chuak tawnmi a cheu men lawng a chuak cang. Cun, ruang ah mipi hna cu kum thum chung cu inn ngeih lo in chitkhat dornak men inn ah an um. Cun, a  rawkmi an lei pawl remhnak caah phaisa cuai in an i nun caah a donghnak ah cun leiba in an nunnak lam cu an kal thluamah. Cu ve bantukin kanmah Chinram kan hun zoh sicun 2015 July in August ah kan tuar ve cang. Inn a rawkmi vialte kha a cozah nih a sak piak ko hna nain hman awk tlak lo caah leiba in cheukhat cu an um rih. A ruang bik cu a cozah nih ti lianhnak lei runvennak simanking an rak ngei lo caah hitin kan tonnak a si. 

Dinti harnak (Water Shortage) 

http://www.thechinlandpost.com/hmuhning/theihtlei/2146-vawleipi-khuacaan-thlennak

Nikhua thlennak nih a chuahpi rihmi cu ti harnak hi a si i caan saupi tiang ti harnak chuahter a si lo ah ti har lengmang hi a si ter. Hi nih a chuahter mi cu minung le saram hna caah nitin dinti le pawcawmnak caah harnak a kan pek. Cu hlei in zawtnak tampi a chuahpi hlei ah cinthlak hna zong a hrawh dih. Tahchunhnak ah kan zoh sicun; 2010 hrawng in Kawlram ah ti harnak buainak hi kan hun ton thluamah. Irrawaddy ramthen lei kan zoh sicun khua tampi hna cu an tikor hna ti a car dih caah vawlei tang ah ti an dopnak ah caan tampi an dih i an nun nikhat pawcawmnak ah harnak an tong. Cu lawng si loin Pago ramthen lei kan zoh rih sicun ti thiang mi hna an car dih tikah dinti thianglo hna an ding i khuami tampi cu zawtnak tampi an ngei. Kan nih Hakha lei kan zoh rih sicun kum khat hnu kum khat ti kan eidin tete a har taktak. Cu nih a chuahter mi hna cu, phaisa a dih, ti a har caah ti thiang din khawh loin zawtnak a chuahter, caan a pamter, a hlei in sifak le mi ngei deuh timi kar ah i nehsawh, namnehnak ti bantuk tete harnak tampi a chuahter tawn. 

Khuacaan Linnak (Elinyo)

Nikhat hnu nikhat vawleipi hi a lin thluamah bantuk in nikhua caan zong nikhat hnu nikhat in a chia thluamah. A hlan nikhua caan he aa lo ti lo. Khuasik caan ah a hlannak in sik chinchin i, thal caan ah lin chinchin ti bantuk in a um cang. Cun, Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) nih hi hnu kum 50 chung ahhin nikhat hnu nikhat a lin deuh thluamah lai tiah a chim. Cu ve bantuk in Kawlram i a linhnak zong cu a kai thluamah ti zong hmuh khawh a si ve. Tahchunnak ah kan zoh sicun, 2010 thal ah Kawlram chung a linh ning hi thlahnih chung a si i cucu kum sawmli chung ah a cang ballo mi a linh biknak 47 degree tiang a phan. Cu ruangah Mandalay (myo) khua pakhat lawng ah minung 230 ringlo cu zarhkhat chung an thi. Cun, Yangon zong a linh tuk caah ti kha cite bantuk in an rak hman. Cun, IPCC a ruahdamnh ning ah Kawlram i a linhnak hihi nak in a lin deuh thlaumah lai tiah an chim. 

Khuati caan Thlennak

A fawi bik in mah hihi kan cuanh sicun thal caan le khuasik kha amah kelning nakin tuan deuh in maw a siloah tlai deuh ah maw a chuahter. Cun, fur caan ah cun hawidang nakin maw rang deuh ah maw a siloah tlai deuh ah a sur a silaoh sur lo in caan saupi tiang um ti bantuk hi ton khawh ton a si.  Hiti aa thlen ruang ah nifatin minung kan pawcawmnak ah tam ngai impact a chuahter. Tahchunnak ah; Laimi kan sining in cun zeitik caan ah dah cinthlak pawl a ci kan chiah i zeitik in dah zun caan a si lai ti bantuk tuaktannak ah harnak tampi a kan pek. Cun, a thlen a tuan deuh ah siseh, a tlai deuh zong ah i ruahcia khawh lo mi le ruahdamh lo piin a ruah hna a sur ah cun cinthlak tete an thi kho i chawlehnak lei zong ah biatak tein a kan hnursuan kho. Cutin a thlennak hi 1980 hnu in Kawlram ah ruahsur caan hi nikhat hnu nikhat a tawi deuh thluamah cang i kum hleinga chung ah biatak tein aa thlen hi fiangte in hmuh khawh a si. Tch; ah Kayin ramkulh ahhin khuacaan tlennak a diklo caah le ruah a surmi a hmanlo caah kum kul chung ah cinthlak a chuakmi a tlawm thluamah i mizapi or khuami hna sifah an tuar ngai. Cu bantuk in aa thlen ruangah chawlehnak lei siseh, bawmcawmnak lei tiang kha a kan hnurzawh i a luancia kum hna i a chuak tawnmi nakin 30% hrawng a zor deuh ton ti a si. Lairam ah zong ah lei a tuahmi le tlanglo a tuahmi hna zong harnak tampi an tong cang i cheukhat khua ahcun ruah lo piin fur tlak a tuanh deuh caah tlanglo ca tiin an vahmi hna zong mei duah manhlo in an um i kum khat ca an pawcawmnak tiang harnak a pek hna. 

http://www.thechinlandpost.com/hmuhning/theihtlei/2146-vawleipi-khuacaan-thlennak

References;

 Ipcc Fourth Assessment Report: Climate Change 2007

"Water Shortages Sweeping Burma," Democratic Voice of Burma, 10 May 2010

 Shortages Hit Central Burma," The Irrawaddy, 11 May 2011.

Advocating for Sustainable Development in Myanmar

Theihternak; Part (II) ah Ti le Thingkung kong lei le Cozah nih Khuacaan Thlennak Ah Runvennak ding a ngeih mi policy kong kan zoh than hna lai. 

Read More

Himnak A Ngei Kho Rih Lo Mi Sinum Hna Nun

Himnak A Ngei Kho Rih Lo Mi Sinum Hna Nun

Photo; Facebook

Vawlei cung ram kip ah hin mi sinah rian a tuan mi hna nun cu an him cio lo. Asinain, a cozah le mipi nih nuhrin covo a upat deuh mi ram ah cun an nun aa dawh deuh i zalong deuh in an um ko. Asinain, nurhin covo lei ah thazaang a thawng rih lo mi Asian ram chung ah hin cun an nun cu zoh ngamh le tuak ngam hrim a si lo. Abik in naite June 12, 2017 ah inn dot 18nak in a nunnak aa thah mi Zin Mar Oo nih sinum hna an nun harsatnak cu vawlei cung theihnak caah hmanthlak pakhat bantuk in a hun chuahpi. Ngaih chia a si hrim.  Cun, nikum ah kanmah Chin nu Piang Ngaih Don "Piang" zong siangapore ah sinum riantuannak ah a nunnak a liam ve. Hika ah (Video) zoh khawh le Laica in tialmi Hika ah rel khawh a si. 

Singapore cozah nih hin mi sinah rian a tuan ding mi hi cu kum 23 a tling cang mi lawng nih tuan khawh ding a ti Kawlram in Singapore ah riantaun ding a phanmi Kawlram in miphun kip chung in Laimi zong kan i tel i, cucu kum 23 a tling lomi tampi an i tel. Cu ve bantuk in Kawlram cozah nih Singapore lei kum tling lo kal cu 2014 in a rak phih cang nain atu tiang an kal peng rih ko. A tam bik cu kum 15 in a phan mi an tam bik ti a si.

Myanmar Overseas Employment Agencies Federation (MOEAF) nih Tu kawlram in singapore ah mi sinah rian a tuan mi hna cu minung thong sawmli (40,000) hlei an si tiah a thanh.

Mi sinah rian a tuan mi hna hi ram dang lei lawng ah an si lo. Kawlram zong ah zeitluk in dah harnak an tuar cu hmuh khawh kha a si ngai cang. Nikum 2016 ah kawlram chung mipi an theih khawh ding in Myanmar Now nih tam ngai a rak langhter. Cuka aa tel mi cu, rawl pek lo, hrem le velh hna tam pi aa tel. Ruah ah lung a fak i, ngaih a chia hrim ko. Asinain, khat ta lei in kan chim ah cun Laimi kut chuak in cucu tiang cu kan ton rih lo mi ah lawmh awk cu a si ngai. Nain a si thlu ve rih lo.

Hi Harnak Pawl Hi Cozah Nih Zeitin Dah A Khamh Khawh Lai?

A cozah nih a tuan hmasat a herh mi cu sinum pawl caah International Labour Organization nih chuah mi cathanh   ILO 189 Convention hi a thut a herh. Vanchiat ah a tu tiang cu a cozah lei nih thut ding ruahnak an ngeih rih lonak kong cu June 15 nih tuah mi International Domestic Worker Day’s ah cozah lei riantuantu pakhat nih a chim. Cu convention ah aa tel mi kan zoh sicun mi sin ah rian a tuan mi hna nih zarhkhat ah nikhat dinhnak caan a ngeih lai. Cu nikhat timi cu suimilam 24 chung kha a chim duhmi cu a si. Cucaah, hmual ngei ngai in Kawlram mi sinum hna nih humhimnak tam deuh le kau deuh an hmuh khawh hnga.  Nain, a tu tiang ah, hi ILO 189 convention min a thu cang mi hna cu ram 24 lawng an si rih. Asia lei in min a thu mi cu Philippine ram pakhat lawng a si.

Cun, cozah lei nih rian taunt hna ah “Sinum” pawl caah sullam ngei mi nih an him khawhnak ding caah a fiang mi sullam kha le upadi a tha mi a ser i a chuah a herh. Cun, a dang riantuantu hna he aa khat mi tluk rualnak le zohkhenhnak an hmuh ve nak ding caah lam a sersiam piak hna awk a si. Asinain, tutiang ah cozah lei nih an i zuamnak cu hmuh khawh a si lo rih lo.

Ramchung ah rian a tuan mi hna timi biafiang sullam fianhnak ahhin mi sinah rian a tuan mi pawl zong aa tel zong an i tel i, sinum pawl hi cozah upadi nih thleidannak a ngeih mi a um lo tiah Ministry of Labour, Immigration and Population lei in Daw Khin Nwe Oo nih a chim. Cun, .  Cozah nih hi sinum pawl hum himnak an hmuh khawhnak caah upadi pakhat chuah khawhnak ding caah aa zuam lio asi cu an chim nain cu upadi riantuantu pawl caah tial mi a si i1999 kum ah tial cia mi a si caah chan he aa tlak lo mi tampi a um cang .

Asinain, a taktak ah upadi thazaang a thaw lonak le a fiangtlar mi phung lam a um lo caah mipi lei nih an theih khawh lo tikah zei bantuk runvennak hmanh hmuh khawh a si rih lo. Ataktak ti ah cun, Kawlram Labour Laws ah ‘Sinum’ pawl cu riantuantu (workers) timi ah a cohlan hna. Cun, 2008 phunghrampi ah Section 24, Section 349 (b), Section 359 hna ah riantuantu pawl caah a cozah nih zeitluk in dah tuanvo a lak piak hna lai timi hna tang in phung le lam kha thate in a sersiam piak hna awk a si. (A dang zohchap)

Mipi Rian

Cozah a thazaang thawn khawhnak ding caah a biapi bik cu mipi kan si. Mipi kan fim le kan lung a rual ahcun a cozah cu kanmah nih kan mongh mi seh thilri a simi motor bantuk khi a si. Mipi nih hruaimi lam ah a zul mi an si. Asinain, mipi kan lungfim lo ah cun kanmah tu kha a muihnak le a thuhnak horkuang ah a kan thlak lengmang ko hnga.

Cucaah, chim duh mi cu mipi nih kan ruahnak kan thlen hmasat a hau. Cucu, Nu timi cu inn le lo riantu an si timi hi kan hrawh hmasat a herh. Cun, i tluk rualnak cu a rak um lo tikah i tluk rual khawhnak ding caah lam cu kan ser a hau. Cucu, mipi nih kan thlen a herh mi lungput pakhat a si awk a si.

Biadonghnak;

A poinak pakhat cu Asia ram ah mah rian hi rian ah ruah lo in nu pakhat nih a tuan awk hrim a si mi rian ah kan ruah caah a si. "Asia ram ah hin mah hihi chawlehnak rian ah an ruah lo mi le a niam mi rian ah an ruah mi hi a poinak a si. Cucaah mi sinah um in rian a tuan mi hna cu zoh temh, zoh thlak an ton caah an herh mi le an ngeih mi covo hna cu an chim ngam lo a si," tiah ILO Yangon ah a tuan lio mi Ms. Jacqueline Pollock nih a chim.
Cucaah Asia ram zong siseh, Kawlram zong ah siseh law, a bik in Laimi nih kan ruah awk a herh mi cu zohthlak, zohtemhnak mit um lo ding mi le chawlehnak pakhat a si timi lungput kan ngeih hmasa hrim a herh.

Salai Van Bawi Mang

Yangon

Ref:

http://www.myanmargarments.org/factory-information/laws-regulations/

http://www.thechinlandpost.com/hmuhning/capar/776-singapore-sinum-chin

https://coconuts.co/singapore/features/truth-about-abuse-burmese-domestic-workers-singapore/

https://www.youtube.com/watch?v=xQbd2XZGyXg

http://www.mmtimes.com/index.php/national-news/yangon/26366-myanmar-maid-falls-to-her-death-in-singapore.html

http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:C189

Read More

Rawltam Hi Na Tuar Bal Ve Maw?

            

Photo: WFP

       Rawltam hi na tuar bal maw? Na tuar sicun voi zeizah hrawng na ton cang? Na rawltam lio ah zeitin dah na um ? Zei khua dah na ruah ? Na harh maw?

Tuni cu facebook ah hmanthlak pakhat ka hmuh. Karen ngakchia pawl rawl an dumti lio a si. I kahnak ruang ah himte in a um kho lomi an si. Ka zoh hna ah ka ngakchiat lio a ka ruahter. Rawltam hi ka rak tuar mi a tam taktak cang. Asinain, zeitin hmanh khin khua ka ruat bal lo. Tuni hmanthlak ka hmuh mi nih khua a ka ruahter ngai. 

Vawlei cung ah 795 million hi ei awk zat lo in rawltamnak an tuar. A thangcho cuamah liomi ram ahhin ei awk ngeih lo in rawtam harnak a tuar mi hi an tam bik i 12.9% hi rawl khim lo in (undernourished- aha-rah a tling lomi) a tuar mi an si. Sifak ruang le rawl thazaang pemi ( nutrition) tlamtling te in ei khawh lo ruang ah vawlei cung ngakchia kum nga tang hi kumkhat ah 3.1 million tluk an thi, zatuak cun 45% tluk an thi. 66million ngakchia hna hi rawltam tihal ruang ah sianginn a kai kho lo mi an si. Mah vialte chung ahhin Asia hi rawltam tihal pamnak hi cheuthum ah cheuhnih tluk in a kai. (Source: WFP)

A cunglei ka vun langhter bangin tu kan umnak vawlei cung ahhin i tluk rual lonak tamtuk a um. Cu nih a ka ruahter ngai mi pakhat cu Mandalay le Yangon hrawng i ngakchia pawl an umtu ning khi a si. Nang le kei cu zeitluk hmanh in kan rawtam ko hmanh sehlaw kanmah pawkhim te in ei awk cu kan hmuh thiamthiam ko lai. Nule pa, chungkhat hna sin, hawikom tbk sinin kan hmuh peng ko lai. Lamkam i ngakchia pawl nih an kuthnih domh in bawmhnak an hun kan ti lio ahkhin ka celh tawn lo. A cheu cu ei awk ngeih tak lo in a vak mi zong an um bang cheukhat cu nikhat kan hmuhmi asiloah thlakhat kan hmuhmi nak hmanh in phaisa hmu an tam deuh men lai. (Mah kong hi a hnu ah ka tialte than te lai)

Hitin rawltam in kan tuar mi hi zei ruang ah dah a si hnga? Mah nih hin zeitluk in dah minung kan nunnak hi a hrawh? Kan nunning le kan lungput vialte a kan hrawh tuk. Rawltam cam hnu cun zei khua ka ruat kho ti lo. Ka thin a tawi thluamah. Ka khuaruah ning a dik ti lo. Mi amah te in a um ko mi le thil thate in remte in a um ko mi zong ka mit he ai rem kho bak lo. Ka hawinu hna cu a rawltam celh lo tuk ah a tap deih ko. Asicun, mah rawltamnak kan tuar mi hi zeitindah kan khamh khawh hnga?

Rawltam tihal nih hin zeitluk in dah minung a kan hrawh timi hi tuni vawlei cung ah kan ton mi hi a si. Mifim thiamsang hna nih an chim mi cu tihnung thil sualnak a chuahnak a ruang tambik hi rawltam tihal caah a si anti( A si thlu dih ti cu a si lo). Cucu, kei zong nih ka pom ve. Rawltam tihal nih minung zeitluk dah a kan hrawh ti cu nan hngalh cio ko lai. Asicun, Laimi nih zeitluk in dah rawltam tihal hi kan tuar i mah nih kan lungput a kan hrawk ve maw? Cu, rawltam tihal cu zei in dah a rat timi ruahti ding in kan sawm hna.

Kaa lawm. Chun tha uh.

Salai Van Bawi Mang

Taunggyi

Read More

Inn Chungkhar Ah Nu Zeitluk An Biapit, Nemneh Ngam Le Nihsawh Ngam Ding An Si Lo

Inn Chungkhar Ah Nu Zeitluk An Biapit, Nemneh Ngam Le Nihsawh Ngam Ding An Si Lo

Vawlei khua zakip miphun kip zong ah nu tam-u an rian tuanmi cu upat le zeirel lo hi a tam ngai. Asinain, cu rian hna cu an biapit zia le upat awk an rak si hi ruah hrimhrim ding a si. UN nih nu pawl an rian tuanmi a chuahpi hna i Women do two-thirds of the world’s work, Women get one-tenth of the world’s wages le women own one-hundredth of the world’s wealth ti hna hi a si.

Two-thirds of the World’s Work timi cu nu pawl nih rian cheuthum ah cheuhnih in an tuan. Cu hna cu, inn chungkhar rian,  phaisa luhnak le bu rian tuannak ti a si. Family rian timi ahhin a fa le kha tha tein a zoh khenh hna. Chungkhar thil hruk puanfenh, zawtfah le tar upa hna kha nu pawl nih an cawm ken hna. Khuate lei ah cun, thing le ti hna an then i an tha a ba kho taktak. Cun, Asia ram chung ah 80% hi facang in an paw an i cawm ti a si. Cucaah, lo rian tuannak ah cinthlak le a theipar zun caan he fonh taktak cun pa nakin nu an tuanmi a tam deuh ti khawh a si.

Phaisa hmuhnak rian timi hi phun hnih in then a si. Pakhat cu phungning tein tuanmi ca chimh, zung riantuan le a dangdang phaisa hmuhnak (Formal) le cozah nih theihpi lo in tuanmi market ah thil zuar, mi inn ah thil va suk, inn va thian tbk hna( informal) tiin then a si. Cu hna pahnih ah Chin mi dirhmun kan zoh sicun i thangthat le i lawmh ngai awk a si. Chin nu( ramdang ti lo) pawl rian an tuan deuhmi cu mi inn ah sin-um va tuan tbk cu a si lo tik ah kan dirhmun i uamhpi pah awk cu a si ko. Nain, i uampi tuk ding cu kan si naisai lo. 

Bu riantuannak  timi ahhin a hleichap in phaisa hmuh lo bakin an tuanmi rian pawl khi a si. Tch: Chin nu sisehlaw chiatthat bu, khrihfa nu bu tbk le inn pawngkam i zohkhenhnak tete an tuahmi a si. Cun ngakchia le ei din awk ngei lomi ngaktah le tar pawl zohkhenhnak an tuanmi pawl khi an si hna. Africa ram ti harnak ah cun ti khor te hna an cawh piak hna. Cu rian pawl cu, thla hlawh um lo a lak bakin an tuanmi rian pawl a si.

One-tenth of the world’s wages

Nu pawl nih mahtluk tha bat le thla hriti he rian an tuan ko nain a tlawmte tal an hmuh hnga lo? A pakhatnak a ruang cu an tuanmi rian pawl hi phaisa hmuhnak rian pakhat hmanh a si lo. Nu pawl nih phaisa hmuhnak rian pawl an tuan caan hmanh ah pa nakin an tuan man a tlawm deuh peng. Cu hna cu, mirum pawl umnak hmunhma deuh ah a si tawn hna. Nu nih a bik an tuan bikmi pawl hi rawl chuan, thil thit, inn thianh le a dangdang pawl an si hna nain pa pawl tuanmi  pawl cu inn sak, vawlei tang thil chuak le thil rit cawimi pawl an si caah an phaisa hloknak a dan tuk caah a si. Cun, Nu pawl tam-u cu pa nak in an fimthiamnak lei an zor deuh hna. Cucaah, rian soknak ti bantuk ah an rian hmuhnak pawl aa thlau nak hi a si. Mahbelte, an fimthiamnak lei aa khat sual hmanh ah an phaisa hlokmi a tlawm deuh rih ko. A ruang cu pa pawl cu an inn chungkhar cawmtu lubik a si caah a si. Nu pawl tam deuh cu a dang chungkhar rian hna he an si tikah caan tling riantuan mi an tlawm. Cucaah, an nihlawh a tlawm hi a si. Cheutkhat tu cu trade thil thial ti bantuk le a dangdang he fonh in an tuan mi tu ah cun tam deuh an hmuh khawh ve ko. Asinain, a tam deuh cu mahle mah i zumhnak( confidence) an ngei kho hna lo caah rian ngeitu pawl nih rian an pek duh lo nak hna hi a si.

Women own one-hundredth of the world’s wealth

Vawlei hmun zakip ahhin nu hi pa he chawlehnak siseh, inn chungkhar rian ah tluk rualnak an ngei kho lo. Nu pawl va an hun ngeih bak in cun a vapa kut tang ah um kha a si cang. Ram tampi ah cun, cu bantuk ruahnak le phungphai pawl kha doh an i zuam cuahmah liopi a si. Asinain, cu hna cu caan saupi tiang a rau ding a si caah lungtul loin an i zuam a herh.

A cunglei kan rak langhter mi hna ahhin, nu le pa tluk rualnak a um maw ti ah cun a um hrimhrim lo. Tutan ka tial duhmi cu tluk rualnak um ding kha a si lo. Nu zeitluk dah an biapit timi kha chim ka duhmi a si. Hitluk nu pawl tha bat in rian an tuan, i manh bak lo in rian an tuan hna. Cucu theih piak loin mah le chungkhar cio ah upat lo kan um ding hi a poi tuk. Cucaah, hmun dangdang hawile hna he umnak ah nu an biapit zia theih fiang in rak upat hna hi a herh. Cucu, nuhrin covo kan upat zong a si.

Upatnak he,

Salai Van Bawi Mang

Chitkhat Mandalay

Read More